ડીમેટ ખાતું શું છે - ડીમેટ ખાતાના પ્રકારો અને લાભો

PDF

ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે? જો તમે શેરબજારમાં શિખાઉ છો અને ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે તે અંગે વિચારી રહ્યા છો, તો ચિંતા કરશો નહીં, તમે એકલા નથી. દર મહિને, લગભગ લાખો લોકો આ જ પ્રશ્ન પૂછે છે - ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે? કેટલાક અનુવર્તી પ્રશ્નોનો સમાવેશ થાય છે, 'ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ શું છે?' ડીમેટ એકાઉન્ટના વિવિધ પ્રકારો ક્યા છે?', 'ડીમેટ એકાઉન્ટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ વચ્ચે શું તફાવત છે? અને યાદી આગળ વધતી રહે છે. શેરબજારના શિખાઉ માણસ તરીકે, માર્કેટની ઔપચારિકતાઓ તમને કંટાળાજનક અથવા હેરાન કરતી પણ લાગે છે. પરંતુ તેમ છતાં, તમારે ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું તે જાણવું જોઈએ. શા માટે? કારણ કે તમે ડીમેટ એકાઉન્ટ વગર શેરબજારમાં રોકાણ કરી શકતા નથી. તેથી, ચાલો સમજીએ કે ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે અને ડીમેટ એકાઉન્ટ તમને શેરબજારમાં સંપત્તિ બનાવવા માટે કેવી રીતે સમર્થ કરે છે.

આ લેખમાં અમે આવરી લઈએ છીએ:

• ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટ શેના માટે વપરાય છે?
• ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ શું છે?
• ડિપોઝિટરી શું છે?
• ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ શું છે?
• ભારતમાં ડીમેટ એકાઉન્ટ કેટલા પ્રકારના છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કામ કરે છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને શેર કેવી રીતે ખરીદશો?
• ડીમેટ એકાઉન્ટના ફાયદા શું છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટના ગેરફાયદા શું છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું?
• ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે તેના પર વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો

ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે? - ડીમેટ એકાઉન્ટનો પરિચય

ડીમેટ એકાઉન્ટ શું છે તે સમજવા માટે આ વિડીયો જુઓ બેંક એકાઉન્ટ તમારી રોકડ અને અન્ય સંપત્તિઓ જેમ કે ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ, રિકરિંગ ડિપોઝિટ વગેરેનો સંગ્રહ કરે છે ખરું? એ જ રીતે, ડીમેટ એકાઉન્ટ એ ડિજિટલ લોકર (તિજોરી) છે જે તમારી નાણાકીય સંપત્તિઓને 'ઈલેક્ટ્રોનિક' સ્વરૂપમાં સંગ્રહિત કરે છે. ડીમેટ એકાઉન્ટ શેર્સ, બોન્ડ્સ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, એક્સચેન્જ ટ્રેડેડ ફંડ્સ (ETFs) વગેરે જેવી અસ્કયામતોનો સંગ્રહ કરે છે. ડીમેટ શબ્દ, ડીમટીરિયલાઈઝેશન એકાઉન્ટનું ટૂંકુ સ્વરૂપ છે. ડીમટીરિયલાઈઝેશન શું છે? તે ફિઝિકલ શેરોને ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરવાની પ્રક્રિયા છે. તમને ખબર છે, ભારતમાં 1996માં ડીમેટ એકાઉન્ટની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. તે પહેલા, ફિઝિકલ શેર સર્ટિફિકેટ્સ રોકાણકારો વચ્ચે ખરીદ્યા અને વેચવામાં આવતા હતા. તેથી, ધારો કે તમે 1992 માં રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડના 100 શેર ખરીદ્યા. કંપની તમને વાસ્તવિક ફિઝિકલ પેપર શેર મોકલશે. જો તમે પછી આ શેર વેચવા માંગતા હો, તો તમારે તમારા બ્રોકરને ફિઝિકલ શેર સર્ટિફિકેટ્સ આપવા પડશે જે પછી ખરીદનારની શોધ કરશે. એકવાર વેચાયા પછી, બ્રોકર ખરીદનારને ફિઝિકલ શેર પ્રમાણપત્ર સોંપશે અને પૈસા તમારા એકાઉન્ટમાં જમા થઈ જશે. તેથી, ડીમટીરિયલાઈઝેશન પહેલાં, તમે ખરેખર તમારા હાથમાં શેર હોલ્ડ કરી શકતા હતા! પરંતુ સ્વાભાવિક રીતે, આ પ્રક્રિયા સમય માંગી લે તેવી છે, ચોરી, ખોટ, નકલી પ્રમાણપત્રો, અને માપી શકાય તેવા નથી. શું તમે કલ્પના કરી શકો છો કે પંજાબમાં બેઠેલા વિક્રેતા જો પોતાનો સ્ટોક ચેન્નાઈના ખરીદદારને વેચે છે તો કુરિયર ચાર્જ વસૂલશે? ખુબ જ બધો! તે પછી કોઈ આશ્ચર્ય નથી કે ડીમેટ એકાઉન્ટ પહેલા, સેટલમેન્ટ સાયકલમાં 14 કામકાજના દિવસો લાગતા હતા! પરંતુ 1996માં બધુ બદલાઈ ગયું કારણ કે ભારતીય બજારોએ 'ડીમટીરિયલાઈઝેશન' અપનાવ્યું. ડીમટીરિયલાઈઝેશન સાથે, સેટલમેન્ટ સાઈકલ 14 થી ઘટાડીને 2 કામકાજના દિવસો થઈ ગઈ. ડીમેટ એકાઉન્ટએ શેરબજારોમાં ટ્રેડિંગને સ્કેલેબલ બનાવ્યું છે. શેરબજારની પહોંચ વધી. આજે, ભારતના સૌથી દૂરના ગામડામાં પણ બેઠેલી વ્યક્તિ ડીમેટ એકાઉન્ટ દ્વારા શેરબજારમાં ટ્રેડ કરી શકે છે.

ડીમેટ ખાતામાં કઈ ‘સિક્યોરિટીઝ’ સ્ટોર કરી શકાય છે?

ઘણા શિખાઉ રોકાણકારો માને છે કે ડીમેટ ખાતું ફક્ત શેર સ્ટોર કરવા માટે છે. આ સાચુ નથી. તમે ડીમેટ ખાતામાં નીચેની સંપત્તિઓ પણ રાખી શકો છો:

ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ શું છે?

શિખાઉ રોકાણકારો માટે આ અન્ય મૂંઝવણની વસ્તુ છે. ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ સરખા નથી. ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ સિક્યોરિટીઝ ખરીદવા અને વેચવા માટે થાય છે જ્યારે ડીમેટ એકાઉન્ટ ફક્ત તમારી સિક્યોરિટીઝ સ્ટોર કરે છે. તમે ડીમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને શેર ખરીદી કે વેચી શકતા નથી. શેર ખરીદવા અને વેચવા માટે, તમને ફરજિયાતપણે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટની જરૂર પડે છે. ચાલો આ સરળ ઉદાહરણ વડે ડીમેટ એકાઉન્ટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ વચ્ચેનો તફાવત સમજીએ. તમે નવા સ્નીકર ખરીદવા માટે જૂતાની દુકાન પર જાઓ છો. તમે તેમને ટ્રાય કરી જુઓ છો અને તેમને ખરીદવાનું નક્કી કરો. જ્યારે તમે પેમેન્ટ કાઉન્ટર તરફ જાઓ છો, ત્યારે સેલ્સમેન બૂમ પાડે છે, 'છોટુ પેક કરેલ પીસ આપ'. અને એક ભરેલું બોક્સ આકાશમાંથી પડે છે! (ઓવરહેડ ગોડાઉન). અવલોકન કરો કે ખરીદી અને વેચાણ જૂતાની દુકાનમાં થાય છે. પરંતુ વાસ્તવિક જૂતા ગોડાઉનમાં સંગ્રહિત છે. જ્યારે પણ ગ્રાહક જૂતા ખરીદે છે ત્યારે ગોડાઉનમાંથી એક નવું બોક્સ આપવામાં આવે છે.

[વધુ વાંચો: ડીમેટ એકાઉન્ટ વિ ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ]

આ ઉદાહરણમાં, ગોડાઉન તમારું ડીમેટ એકાઉન્ટ છે અને જૂતાની દુકાન એ તમારું ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ છે

• તમે ડીમેટ એકાઉન્ટમાં ઍસેટનો સંગ્રહ કરો છો
• તમે તમારા ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને આ ઍસેટ ખરીદો અને વેચો છો.

હવે આ સમયે, તમારી પાસે ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ વિશે થોડા પ્રશ્નો હોઈ શકે છે. ચાલો તેમના એક પછી એક જવાબ આપીએ.

શું તમે માત્ર ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવી શકો છો?

હા, તમે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલ્યા વિના ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલી શકો છો. પરંતુ આ ત્યારે જ થવું જોઈએ જો તમે ક્યારેય તમારા શેરો વેચવાની યોજના ન બનાવો. તેથી, જો તમે માત્ર સ્ટોક્સ ખરીદો છો અને ખાતરી કરો છો કે તમે તેને 10 કે 20 વર્ષ સુધી વેચશો નહીં, તો તમે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ વિના માત્ર ડીમેટ એકાઉન્ટ જ ખોલી શકો છો.

શું તમે માત્ર ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલી શકો છો?

હા, તમે ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલ્યા વગર જ ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલી શકો છો. પરંતુ તે કિસ્સામાં, તમે ફ્યુચર્સ એન્ડ ઓપ્શન્સ (F&O) સેગમેન્ટમાં જ ટ્રેડ કરી શકો છો કારણ કે તે કૅશમાં સેટલ થાય છે. ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ વિના, તમે ઇન્ટ્રા-ડે ટ્રેડિંગ કરી શકતા નથી. ફરજિયાત ન હોવા છતાં, સરળ શેર ટ્રેડિંગ અને સેટલમેન્ટ માટે એક જ બ્રોકર પાસે ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ બંને રાખવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.

શું તમે મલ્ટીપલ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલી શકો છો?

હા, ચોક્કસ! તમે ખોલી શકો છો તે ડીમેટ એકાઉન્ટઓની સંખ્યા પર કોઈ પ્રતિબંધ નથી. પરંતુ યાદ રાખો, તમારે દરેક ડીમેટ એકાઉન્ટ માટે અલગ વાર્ષિક મેઇન્ટેનન્સ ચાર્જ ચૂકવવાની જરૂર પડે છે. [વધુ વાંચો: ભારતમાં ડીમેટ એકાઉન્ટ ચાર્જ વિશે બધું જ] હવે તમે સમજો છો કે ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ શું છે, ચાલો આપણે વિવિધ પાર્ટિસિપન્ટઓ જોઈએ જે ડીમેટ એકાઉન્ટની કાર્યક્ષમ કામગીરીમાં મદદ કરે છે. ભારતમાં તમામ ડીમેટ એકાઉન્ટ ડિપોઝિટરીઝ દ્વારા જાળવવામાં આવે છે.

ડિપોઝિટરી શું છે?

ડિપોઝિટરી એ તમારી બેંક જેવી એન્ટિટી છે. તમારી તમામ સિક્યોરિટીઝ (શેર, બોન્ડ વગેરે) આ ડિપોઝિટરીઝમાં સુરક્ષિત રીતે સંગ્રહિત છે. ડિપોઝિટરીઝની મુખ્ય ભૂમિકા એક ડીમેટ એકાઉન્ટમાંથી બીજા એકાઉન્ટમાં સિક્યોરિટીઝ ટ્રાન્સફર કરવાની છે. આ તમારા એક બેંક એકાઉન્ટમાંથી બીજા એકાઉન્ટમાં નાણાં ટ્રાન્સફર કરવા જેવું જ છે. જેમ બેંકની શાખાઓ હોય છે તેમ ડિપોઝિટરીઝમાં ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ્સ (ડીપી) હોય છે. ભારતમાં બે મુખ્ય ડિપોઝિટરીઝ છે:

• નેશનલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝિટરી લિમિટેડ (એનએસડીએલ)
• સેન્ટ્રલ ડિપોઝિટરી સર્વિસીસ લિમિટેડ (સીડીએસએલ)

એનએસડીએલ એ વિશ્વની સૌથી મોટી ડિપોઝિટરીઝમાંની એક છે. તેની સ્થાપના ઓગસ્ટ 1996માં ડિપોઝિટરીઝ એક્ટ 1996 હેઠળ કરવામાં આવી હતી. એનએસડીએલ પાસે લગભગ 2.70 કરોડ સક્રિય ક્લાયન્ટ એકાઉન્ટ્સ સાથે 276 રજિસ્ટર્ડ ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ્સ (DPs) છે. એનએસડીએલની કુલ ડીમેટ કસ્ટડી વેલ્યુ 2,93,20,536 કરોડ રૂપિયા છે.

ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ શું છે?

તમારો બ્રોકર તમારો ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ છે. રોકાણકાર તરીકે, તમે ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે સીધા જ એનએસડીએલ અથવા સીડીએસએલ નો સંપર્ક કરી શકતા નથી. તમે તમારા બ્રોકર સાથે જ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવી શકો છો. તે તમારી અને ડિપોઝિટરી વચ્ચે મહત્વપૂર્ણ કડી તરીકે કામ કરે છે. સેમ્કો સિક્યોરિટીઝ લિમિટેડ એ 2.5 લાખથી વધુ ક્લાયન્ટ્સ સાથે ભારતમાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ્સ માંની એક છે. ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ તમને ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને શેર ખરીદવા અને વેચવામાં મદદ કરે છે.

ભારતમાં ડીમેટ એકાઉન્ટના પ્રકારો કેટલા છે?

ભારતમાં 3 મુખ્ય પ્રકારના ડીમેટ એકાઉન્ટ છે. આ બાઇફર્કેશન તમે નિવાસી ભારતીય (RI) છો કે બિનનિવાસી ભારતીય (NRI) તેના પર આધારિત છે.   રેગ્યુલર ડીમેટ એકાઉન્ટ: ભારતમાં આ સૌથી સામાન્ય પ્રકારનું ડીમેટ એકાઉન્ટ છે. આ ડીમેટ એકાઉન્ટ તમામ નિવાસી ભારતીયો ખોલી શકે છે. તમે સિંગલ અથવા સંયુક્ત હોલ્ડિંગમાં રેગ્યુલર ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલી શકો છો. જો તમે સંયુક્ત ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલો છો, તો તે 'અથવા સર્વાઈવર' મોડમાં ન હોઈ શકે. વધુમાં વધુ ત્રણ ધારકોને સંયુક્ત ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની છૂટ છે. તમે સગીર (18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની વ્યક્તિ)ના નામે ડીમેટ એકાઉન્ટ પણ ખોલાવી શકો છો. માતાપિતામાંથી કોઈ પણ એક વાલી તરીકે કાર્ય કરી શકે છે. પરંતુ એકવાર બાળક 'મેજર' બની જાય પછી એકાઉન્ટને 'મેજર' અથવા સિંગલ એકાઉન્ટમાં રૂપાંતરિત કરવું આવશ્યક છે. ભારતમાં માઇનોર ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું તે જાણો. રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટઃ રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ તમને વિદેશી દેશોમાં ફંડ ટ્રાન્સફર કરવાની મંજૂરી આપે છે. આ NRI માટે યોગ્ય છે જેઓ ભારતીય માર્કેટમાં ભાગ લેવા માગે છે પરંતુ નફો કે કમાણી વિદેશમાં લે છે. રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે, તમારે NRE બેંક એકાઉન્ટની જરૂર પડશે. રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ ફોરેન એક્સચેન્જ મેનેજમેન્ટ એક્ટ (એફઈએમએ) દ્વારા સંચાલિત થાય છે. બધા બ્રોકર્સ રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ્સ આપતા નથી. તેઓ ફક્ત ભારતીય રિઝર્વ બેંક (આરબીઆઈ) દ્વારા નિર્દિષ્ટ અધિકૃત બ્રોકર્સ સાથે ખોલી શકાય છે. નોન રીપેટ્રીએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ: નોન રીપેટ્રીએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ એનઆરઆઈ માટે પણ છે. પરંતુ તમે વિદેશમાં ફંડ ટ્રાન્સફર કરી શકતા નથી. નોન રિપેટ્રિએબલ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે, તમારી પાસે નોન રેસિડેન્ટ ઓર્ડિનરી (NRO) બેંક એકાઉન્ટ હોવું આવશ્યક છે.

[વધુ વાંચો: 3 સરળ પગલાંમાં ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું તે જાણો]

ભારતમાં આ ત્રણ મુખ્ય પ્રકારના ડીમેટ એકાઉન્ટ છે. પરંતુ 'મૂળભૂત સેવાઓનું ડીમેટ એકાઉન્ટ (બીએસડીએ) નામનું એક ખાસ પ્રકારનું ડીમેટ એકાઉન્ટ છે. બીએસડીએ એ એક પ્રકારનું રેગ્યુલર ડીમેટ એકાઉન્ટ છે પરંતુ તે નહિવત અથવા ઓછા વાર્ષિક મેઈન્ટેનન્સ ચાર્જ (એએમસી) વહન કરે છે. નીચે આપેલા માપદંડોને પરિપૂર્ણ કરતી વ્યક્તિઓ જ બીએસડીએ માટે પસંદગી કરી શકે છે:

• બંને ડિપોઝિટરીઝમાં વ્યક્તિ પાસે માત્ર એક જ ડીમેટ એકાઉન્ટ હોવું જોઈએ.
• ડીમેટ એકાઉન્ટમાં સિક્યોરિટીઝનું મૂલ્ય રૂ. 4 લાખથી વધુ ન હોવું જોઈએ.
• ડીમેટ એકાઉન્ટ માટે જેમની હોલ્ડિંગ વેલ્યુ રૂ. 1.5 લાખથી વધુ ન હોય, તેમને કોઈ એએમસી લાગુ પડતું નથી.

ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કામ કરે છે? - ડીમેટ એકાઉન્ટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ

• શું તમે ડીમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને શેર ખરીદી શકો છો?
• જ્યારે તમે શેર વેચો છો ત્યારે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટનું શું થાય છે?
• ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કામ કરે છે?

આ એવા પ્રશ્નો છે જે મોટા ભાગના રોકાણકારોને હોય છે જ્યારે તેઓ ટ્રેડિંગ શરૂ કરે છે. નિયમ સરળ છે: 'તમે ડીમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને શેર ખરીદી કે વેચી શકતા નથી'. ઉદાહરણ તરીકે: ધારો કે તમે IPO માટે સબ્સ્ક્રાઇબ કર્યું અને 100 શેર પ્રાપ્ત કર્યા. આ શેર તમારા ડીમેટ એકાઉન્ટમાં 'સ્ટોર' કરવામાં આવશે. એક મહિના પછી તમે આ 100 શેર વેચવા માંગો છો. પરંતુ તમારી પાસે ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ નથી. શું તમે આ શેર વેચી શકશો? ના. તમે ફક્ત ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ દ્વારા જ શેર ખરીદી અથવા વેચી શકો છો. ડીમેટ એકાઉન્ટ તમારી સિક્યોરિટીઝ માટે ફક્ત 'લોકર' તરીકે કામ કરે છે.

ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ફ્લો - બાય ઓર્ડર પ્લેસ કરવો

ચાલો સમજીએ કે જ્યારે તમે ખરીદીનો ઓર્ડર આપો ત્યારે ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કામ કરે છે.

1. રામે ઇન્ફોસિસ લિમિટેડના 100 શેર ખરીદવાનો નિર્ણય કર્યો. 12 મે, 2022 ના રોજ શેરની કિંમત 1,509.70 રૂપિયા છે.
2. રામ તેના બેંક એકાઉન્ટમાંથી 1,50,970 રૂપિયા તેના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર કરે છે.
3. તે તેના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાં લોગિન કરે છે અને BUY ઓર્ડર પ્લેસ કરે છે.
4. સ્ટોક એક્સચેન્જ રામ માટે સેલર શોધે છે. એકવાર સેલર મળી જાય, પછી બાય ઓર્ડર અમલમાં આવે છે.
5. હવે રામના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાંથી રૂ. 1,50,970 ડેબિટ કરવામાં આવશે અને એક્સચેન્જને આપવામાં આવશે.
6. એક્સચેન્જ સેલર પાસેથી ઇન્ફોસિસના 100 શેર એકત્રિત કરશે અને તેના બદલામાં તેને રૂ. 1,50,970 ટ્રાન્સફર કરશે.
7. એક્સચેન્જ રામના ડીમેટ એકાઉન્ટમાં 100 ઇન્ફોસિસના શેર ક્રેડિટ કરશે. આ શેર T+2 દિવસમાં રામના ડીમેટ એકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર થાય છે. આને સેટલમેન્ટ સાયકલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જ્યારે તમે શેર ખરીદો છો ત્યારે ડીમેટ એકાઉન્ટ આ રીતે કામ કરે છે. પ્રક્રિયા જટિલ લાગે છે, પરંતુ તે સારી રીતે ઓઇલ કરેલ મશીનની જેમ કામ કરે છે. ઓર્ડર મેચિંગ સેકન્ડોમાં થાય છે. યાદ રાખો, રામ તેના 'ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ'નો ઉપયોગ શેર ખરીદવા માટે કરે છે પરંતુ સ્ટોક એક્સચેન્જ તેના 'ડીમેટ એકાઉન્ટ'માં શેર 'સ્ટોર' (ક્રેડિટ) કરે છે. આ જ પ્રક્રિયા વેચનાર માટે પણ થશે.

ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ફ્લો - સેલ ઓર્ડર પ્લેસ કરવો

ચાલો જોઈએ કે સેલ ઓર્ડરના કિસ્સામાં ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે.

1. શ્યામ ઈન્ફોસિસના 100 શેર રૂ. 1,509.70માં વેચવા માંગે છે.
2. તે શેર વેચતો હોવાથી, તેણે તેના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાં પૈસા ટ્રાન્સફર કરવાની જરૂર નથી.
3. શ્યામ તેના ટ્રેડિંગ ટર્મિનલ પર જાય છે અને સેલ ઓર્ડર પ્લેસ કરે છે.
4. એક્સચેન્જ રામના બાય ઓર્ડર સાથેમાં ઓર્ડર મેચ કરે છે.
5. ડિપોઝિટરી શ્યામના ડીમેટ એકાઉન્ટમાંથી 100 શેર લે છે (ડેબિટ કરે છે) અને તેને રામના ડીમેટ એકાઉન્ટમાં જમા કરે છે.
6. તેવી જ રીતે, તે રામના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાંથી રૂ. 1,50,970 અને શ્યામના ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાંથી રૂ. 1,50,970 ડેબિટ કરે છે.

અમે આશા રાખીએ છીએ કે આ ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તેના પર તમારી કોઈપણ ક્વેરી દૂર કરશે. ચાલો હવે ડીમેટ એકાઉન્ટના ફાયદા અને ગેરફાયદાને સમજીએ.

તમારે ડીમેટ એકાઉન્ટ શા માટે ખોલવું જોઈએ? - ડીમેટ એકાઉન્ટના ટોચના 10 ફાયદા

ટૂંકો જવાબ એ છે કારણ કે તમે ડીમેટ એકાઉન્ટ વિના શેરબજારમાં ભાગ લઈ શકતા નથી. હા, સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી) મુજબ, ભારતીય શેરબજારોમાં વેપાર કરવા માટે ડીમેટ એકાઉન્ટ ફરજિયાત છે. ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવવાના અન્ય ફાયદાઓ છે:

1. તમારી તમામ નાણાકીય અસ્કયામતો માટે સિંગલ પોઈન્ટ ઓફ સ્ટોરેજ: ડીમેટ એકાઉન્ટ માત્ર સ્ટોક સ્ટોર કરવા કરતાં ઘણું બધું કરે છે. તે તમારા મ્યુચ્યુઅલ ફંડ્સ, સરકારી બોન્ડ્સ, ઇટીએફ વગેરેને એક જ જગ્યાએ સ્ટોર કરે છે. આ પરફેક્ટ છે કારણ કે તમારે તમારા પોર્ટફોલિયોની કિંમત જાણવા માટે અલગ-અલગ એકાઉન્ટ્સ જાળવવા અથવા મલ્ટીપલ બ્રોકર્સ સાથે સંકલન કરવાની જરૂર નથી. તમે ફક્ત તમારા ડીમેટ એકાઉન્ટમાં લોગિન કરી શકો છો અને તમારી તમામ નાણાકીય સંપત્તિનું વર્તમાન મૂલ્ય જાણી શકો છો.
2. સરળ અને ઝડપી સેટલમેન્ટ: 1996 પહેલા, તમામ ટ્રેડ ફિઝિકલી રીતે સેટલમેન્ટ કરવામાં આવતા હતા. શેર ખરીદવા માટે, તમારે તમારા બ્રોકરને કૅશ આપવી પડતી હતી. પછી તે વેચનારને શોધવા સ્ટોક એક્સચેન્જમાં જશે. તેવી જ રીતે, વેચનાર બ્રોકરને ફિઝિકલ શેર પ્રમાણપત્રો આપશે જે માર્કેટમાં ખરીદનારની શોધ કરશે. જ્યારે બંને બ્રોકર્સ મળ્યા, ત્યારે ટ્રાન્ઝેક્શન 'દલાલી' કરવામાં આવશે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાં 14 દિવસનો સમય લાગતો હતો. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, તમામ સેટલમેન્ટ T+2 દિવસમાં થાય છે. T નો અર્થ ટ્રાન્ઝેક્શનની તારીખ છે. ઉદાહરણ તરીકે: જો તમે સોમવારે શેર ખરીદ્યા હોય, તો તે બુધવારે સાંજ સુધીમાં તમારા ડીમેટ એકાઉન્ટમાં ક્રેડિટ થઈ જશે. ડીમટીરિયલાઈઝેશનને કારણે જ આ શક્ય બન્યું છે.
3. ચોરી, ખોટ અથવા નકલી શેર પ્રમાણપત્રોનું જોખમ નથી: ફિઝિકલ શેર સરળતાથી ચોરાઈ જશે અથવા ખોવાઈ જશે. બજારમાં નકલી શેર વેચાતા હોવાના ઘણા કિસ્સાઓ હતા. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, તમારે હવે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. 'રજિસ્ટ્રાર અને ટ્રાન્સફર એજન્ટ્સ' ખાતરી કરે છે કે ટ્રાન્સફર કરાયેલી સિક્યોરિટીઝ 'ઓરિજિનલ' છે.
4. સરળ લિકવીડિટી: ડીમેટ એકાઉન્ટ્સ સાથે, તમે એક્સચેન્જ પર સેકન્ડોમાં સરળતાથી શેર વેચી શકો છો. ફિઝિકલ સેટલમેન્ટ દરમિયાન આ શક્ય ન હતું. તમારા બ્રોકરે ફિઝિકલ રીતે વેચનારને શોધીને સોદો કરવો પડતો હતો. આ પ્રક્રિયામાં કેટલાય દિવસો લાગતા હતા! પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, તમે સરળતાથી તમારી સિક્યોરિટીઝ વેચી શકો છો અને તેની સામે લોન પણ મેળવી શકો છો. બેંકો ઈલેક્ટ્રોનિક સ્વરૂપમાં રાખવામાં આવેલી સિક્યોરિટીઝ સામે સરળ લોન આપે છે.
5. કોસ્ટ-એફિશિઅન્ટ: ખર્ચમાં ઘટાડો એ ડીમેટ એકાઉન્ટના મુખ્ય ફાયદાઓમાંનો એક છે. અગાઉ રોકાણકારોએ ઊંચા સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ચાર્જ ચૂકવવો પડતો હતો. પરંતુ હવે રોકાણકારોએ શેરના ટ્રાન્સફર માટે માત્ર 015% સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ચાર્જ ચૂકવવો પડશે.
6. ટ્રાન્સફરની સરળતા: ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, એકાઉન્ટધારકના મૃત્યુના કિસ્સામાં નજીકના સંબંધીઓને સંપત્તિ ટ્રાન્સફર કરવાનું સરળ બને છે. જ્યારે શેર ફિઝિકલ સ્વરૂપમાં રાખવામાં આવ્યા હતા ત્યારે આ ખૂબ મુશ્કેલ હતું. કાયદેસરના વારસદારોએ સંપત્તિનો દાવો કરવા માટે વિવિધ કાનૂની માર્ગોમાંથી પસાર થવું પડતું હતું. આનાથી ભાવનાત્મક, શારીરિક અને નાણાકીય તણાવ થતો હતો. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ્સ સાથે, ઍસેટ કાનૂની વારસદારોને એકીકૃત રીતે ટ્રાન્સફર કરી શકાય છે.
7. 'ઓડ લોટ'ની કોઈ સમસ્યા નથી: ડીમેટ એકાઉન્ટ પહેલા, શેર સામાન્ય રીતે લોટમાં ટ્રેડ થતા હતા. તેથી, તમે સિંગલ શેર ખરીદી અથવા વેચી શકતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે: જો તમે ઇન્ફોસિસનો 1 શેર ખરીદવા માંગતા હો, તો તમે તમારા ડીમેટ એકાઉન્ટનો ઉપયોગ કરીને આજે જ સરળતાથી ખરીદી શકો છો. પરંતુ 1996 પહેલા, તમારે કાં તો આખો લોટ ખરીદવો પડતો હતો અથવા કંઈપણ નહોતું ખરીદવું પડતું!
8. વાંદા (ખરાબ) ટ્રેડની નાબૂદી: ફિઝિકલ શેર ટ્રેડિંગમાં ઘણાં મેન્યુઅલ કામ સામેલ હતા. આના પરિણામે મેન્યુઅલ ભૂલો પણ થતી હતી આવી જેને વંદા ટ્રેડ્સ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ડીમેટ એકાઉન્ટનો સૌથી મોટો ફાયદો વાંદા સોદાને નાબૂદ કરવાનો છે.
9. માહિતીના અપડેટ માટે એક મુદ્દો: અગાઉ, જો તમે તમારું રહેઠાણ સરનામું, ફોન નંબર અથવા ઇમેઇલ આઈડી બદલ્યું હોય, તો તમારે બહુવિધ કંપનીઓને જાણ કરવી પડતી હતી. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, તમે તમારા ક્લાયન્ટને જાણો (KYC) રેકોર્ડને એક કેન્દ્રિય સ્થાન પર અપડેટ કરી શકો છો અને તે તમારા તમામ સ્ટોક હોલ્ડિંગમાં અપડેટ કરવામાં આવશે.
10. સરળ એકાઉન્ટિંગ અને મેનેજમેન્ટ: ડીમટીરિયલાઈઝેશન પહેલા, રોકાણકારો તેમના ડીમેટ સ્ટેટમેન્ટ્સનું સેટલમેન્ટ કરવા માટે કલાકો અને દિવસો પસાર કરતા હતા. કરની ગણતરી કરવી એ એક દુઃસ્વપ્ન હતું. હવે એવું નથી. ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, તમારા બ્રોકર તમને દર મહિને તમારું સેટલમેન્ટ ડીમેટ સ્ટેટમેન્ટ મોકલે છે.

તમારે ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવવું જોઈએ? - ડીમેટ એકાઉન્ટના મુખ્ય ગેરલાભ

1. ઉચ્ચ ડીમેટ શુલ્ક: ડીમેટ એકાઉન્ટનો સૌથી મોટો ગેરલાભ એ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા અને ચલાવવામાં સામેલ ખર્ચ છે. પરંપરાગત દલાલો માત્ર ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવવા માટે રૂ. 400 જેટલો ઊંચો ચાર્જ વસૂલે છે. સેમ્કો સિક્યોરિટીઝ જેવા ડિસ્કાઉન્ટ બ્રોકર્સ મફત ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવે છે. તો તમને 400 રૂપિયાનો ઈન્સ્ટન્ટ લાભ મળે છે. વધુમાં, ડિસ્કાઉન્ટ બ્રોકર્સ ફ્લેટ બ્રોકરેજ ચાર્જ કરે છે જે 98% બ્રોકરેજની બચત તરફ દોરી જાય છે!ઉચ્ચ ડીમેટ શુલ્ક ટાળવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે સેમ્કો સિક્યોરિટીઝ જેવા બ્રોકર્સ સાથે મફત ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવું. સેમ્કોએ 1લા વર્ષનું એએમસી પણ માફ કર્યું છે! તેથી, તમે વ્યવહારીક રીતે મફતમાં ટ્રેડ કરી રહ્યા છો.
2. ઉચ્ચ ચર્નીંગ: ડીમેટ એકાઉન્ટ પહેલા ઇન્ટ્રાડે ટ્રેડિંગ લોકપ્રિય ન હતું. રોકાણકારો ઘણીવાર લાંબા ગાળા માટે શેર ખરીદે છે. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ સાથે, ટ્રેડિંગની ઘણી તકો ઉપલબ્ધ બની છે. રોકાણકારો વધુ પડતા ટ્રેડિંગમાં વ્યસ્ત છે અને લાંબા ગાળાના રોકાણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતા નથી. આનો સામનો કરવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે તમારી રોકાણપાત્ર રકમને ટ્રેડિંગ અને રોકાણ વચ્ચે વિભાજિત કરવી.
3. ટેક્નોલોજી સેવી: ડીમેટ એકાઉન્ટ્સની રજૂઆતથી ઓનલાઈન શેર ટ્રેડિંગમાં ક્રાંતિ થઈ. બ્રોકરની ઓફિસનું સ્થાન કોમ્પ્યુટરોએ લીધું. ઈન્ટરનેટ કનેક્શન અને મોબાઈલ ધરાવનાર દરેક વ્યક્તિએ ટ્રેડિંગ કરવાનું શરૂ કર્યું છે. પરંતુ ટેક સેવી ન હતા તેવા રોકાણકારોને નુકસાન થયું હતું. સદનસીબે, સેમ્કો સિક્યોરિટીઝ જેવા બ્રોકર્સ છે જે હાઈ ટૅક ટ્રેડિંગ પ્લેટફોર્મ પ્રદાન કરે છે જે યુઝર ફ્રેન્ડલી છે. બીજા બધાની જેમ, ડીમેટ એકાઉન્ટના પણ ગેરફાયદા છે. પરંતુ સદભાગ્યે, ડીમેટ એકાઉન્ટના ફાયદાઓ તેમના ગેરફાયદા કરતા વધારે છે. આથી દરેક રોકાણકારે ડીમેટ અને ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ ખોલવું જોઈએ. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું? ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે કયા દસ્તાવેજોની જરૂર પડે છે? અને સૌથી અગત્યનું ડીમેટ એકાઉન્ટ કોણ ખોલાવી શકે છે? ચાલો તે શોધીએ.

ડીમેટ એકાઉન્ટ કોણ ખોલાવી શકે છે?

18 વર્ષથી ઉપરની કોઈપણ વ્યક્તિ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવી શકે છે. ભારતીય મૂળની વ્યક્તિ (પીઆઈઓ) હાલમાં પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ સિવાય કોઈપણ દેશનો નાગરિક છે તે પણ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલાવી શકે છે. વધુમાં, હિન્દુ અવિભાજિત કુટુંબ (એચયુએફ) અને સ્થાનિક ભારતીય કંપનીઓ પણ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલી શકે છે. એચયુએફના કિસ્સામાં, ડીમેટ એકાઉન્ટ સૌથી વધુ ઉંમરના પુરૂષ સભ્ય અથવા કર્તાના નામે ખોલી શકાય છે. ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું? - 2022 માં ડીમેટ એકાઉન્ટ કેવી રીતે ખોલવું તે અંગે સ્ટેપ-બાય-સ્ટેપ માર્ગદર્શિકા પગલું 1: બ્રોકર પસંદ કરો અત્યાર સુધીમાં તમે જાણો છો કે ડીમેટ એકાઉન્ટ બ્રોકર સાથે ખોલી શકાય છે, જેને ડિપોઝિટરી પાર્ટિસિપન્ટ (ડીપી) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ભારતીય માર્કેટ બ્રોકરથી ભરાયેલું છે. પરંતુ ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે બ્રોકર પસંદ કરતા પહેલા, તમારે નીચેની બાબતોની ખાતરી કરવાની જરૂર છે:

• તમારા બ્રોકર સેબીમાં નોંધાયેલા હોવા જોઈએ.
• તમારા બ્રોકરે મફત ડીમેટ એકાઉન્ટ પ્રદાન કરવું આવશ્યક છે.
• તમારા બ્રોકર સારૂ એવું કેપિટલ ધરાવતા હોવા જોઈએ.
• તમારા બ્રોકરે 99% અપટાઇમ સાથે હાઇ ટૅક ટ્રેડિંગ પ્લેટફોર્મ પ્રદાન કરવું આવશ્યક છે.
• તમારા બ્રોકરે ન્યૂનતમ માર્જિન સામે ઉચ્ચ લીવરેજ પ્રદાન કરવું આવશ્યક છે.

[વધુ વાંચો: અસરકારક ડીમેટ એકાઉન્ટ માટે શું કરવું અને શું ન કરવું]

એકવાર તમે બ્રોકર પસંદ કરી લો, પછીનું પગલું ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજોને કમ્પાઈલ કરવાનું છે. પગલું 2: ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે જરૂરી દસ્તાવેજો ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવા માટે નીચેના દસ્તાવેજો જરૂરી છે.

• પાનકાર્ડ - તમે માન્ય પાનકાર્ડ વિના ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલી શકતા નથી.
• ફોટોગ્રાફ
• સરનામાનો પુરાવો - આધાર કાર્ડ, પાસપોર્ટ, મતદાર કાર્ડ, તાજેતરનું વીજળી અથવા ટેલિફોન બિલ.
• બેંકનો પુરાવો - કેન્સલ થયેલ ચેક અથવા પાસબુકનું 1લુ પેજ.
• આવકનો પુરાવો - આઈટીઆર ફોર્મ 16, ડીમેટ સ્ટેટમેન્ટ
• સહી

પગલું 3: ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાનું ફોર્મ ભરો ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાનું અરજી ફોર્મ ભરો અને ઉપરોક્ત દસ્તાવેજો સબમિટ કરો. 24-48 કલાકમાં તમારું ડીમેટ એકાઉન્ટ સક્રિય થઈ જશે. સેમકો સિક્યોરિટીઝ જેવા બ્રોકર્સ 3-ઇન-1 એકાઉન્ટ ઑફર કરે છે. તેથી, તમે એકના ખર્ચે ડીમેટ, ટ્રેડિંગ અને મ્યુચ્યુઅલ ફંડ એકાઉન્ટ મેળવો છો! પગલું 4: તમારા ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાં ફંડ ઉમેરો એકવાર તમારું ડીમેટ એકાઉન્ટ ખુલી જાય, પછી તમારે તમારા ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટ (તમારા બેંક એકાઉન્ટ સાથે લિંક થયેલ) ફંડ પૂરું પાડવાની અને ટ્રેડિંગ શરૂ કરવાની જરૂર છે! તે બસ આટલું સરળ* છે.   *સરળ: ઘણા પરંપરાગત બ્રોકર્સ હજુ પણ ફિઝિકલ ફોર્મ અને વ્યક્તિગત રીતે ચકાસણી માટે તેમની ઓફિસની મુલાકાત લેવાનો આગ્રહ રાખે છે. એકાઉન્ટ ખોલવાની પ્રક્રિયામાં દિવસો લાગી શકે છે. આવા બ્રોકરને ટાળવા અને સેમ્કો સિક્યોરિટીઝ જેવા ડિસ્કાઉન્ટ બ્રોકર સાથે ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે જે તમને 5 મિનિટની અંદર 0% પેપરવર્ક સાથે મફત ડીમેટ એકાઉન્ટ ખોલવામાં મદદ કરે છે.